Hoe instanties criminaliteit in de Javastraat willen stoppen

De Javastraat telt elf (11!) veelal forse groente­zaken en winkels waar groenten en fruit de hoofdmoot van het assortiment zijn. Sommige zijn druk, zeker op zaterdag. In andere is het, zacht gezegd, stukken minder levendig.

De aorta van de Indische Buurt telt ongeveer evenveel belwinkels - in een tijd waarin de belwinkel uit de tijd lijkt. De vragen dringen zich op. Hoeveel groente­zaken en belwinkels heeft de buurt nodig? Zijn het allemaal echte bedrijven met hardwerkende ondernemers, of zitten er ook dekmantels tussen voor bijvoorbeeld criminelen die misdaadwinsten willen witwassen?

Het recente verleden kent (vooral) ook in de Javastraat verscheidene signalen van het laatste. Wijkagenten Cor Stolk en Anne Talman kregen van collega's de laatste jaren weer volop signalen dat onderzoeken naar 'hun' Javastraat leidden, al was die her en der onmiskenbaar opgebloeid.

'Er klopt iets niet'

"Dan was het rechercheteam X, dan team Y, dan weer de landelijke recherche die aanklopte over spelers in de Javastraat," zegt Stolk. Hij werkte in zijn decennialange loopbaan binnen de Amsterdamse politie ook in pakweg de Kinkerstraat en het Westelijk Havengebied.

"In de Kinkerstraat zag ik met al die belwinkels en massagesalons dezelfde fenomenen die vragen oproepen als hier. Ondernemingen waarbij je voelt dat iets niet klopt en waarvan je de eigenaar nooit te pakken krijgt. Andere winkeliers die wegkijken. Iedereen weet dat hier zaken gaande zijn die niet deugen, maar niemand legt zijn vinger er op."

Tweeënhalf jaar gelden maakten de wijkagenten met de recherche een plan waarbij steeds meer overheidsdiensten aansloten. De Kaart was aanvankelijk het uitgangspunt.

Een plattegrond die een politiechef deze krant ruim twee jaar geleden liet zien, waarop de ondernemingen in de Javastraat groen, oranje of rood waren ingekleurd.

Groen: oké. Rood: hoogstwaarschijnlijk foute boel. Oranje: twijfelachtig. Van de roodgekleurde zaken zijn er de laatste jaren de nodige dichtgetimmerd. Een wasserette waar vooral ook geld werd witgewassen; koffiehuizen en cafés waar illegaal werd gegokt of in drugs werd gehandeld.

Bonnen schrijven­

"Iedereen wist waar jonge criminelen hun gestolen laptop konden verkopen," zegt Stolk. "We kregen uiteindelijk het hele team mee. Je kunt duizend keer een bon schrijven als iemand fout geparkeerd staat, maar je kunt ook eens kijken wie in die auto zitten. Inmiddels hebben we veel informatie vergaard. Dat helpt ons hier weer een knappe, nette straat van te maken die recht doet aan de behoeften van de buurt."

Onder leiding van een projectleider van de recherche en Jacqueline Makbouli, strategisch adviseur Openbare Orde en Veiligheid van stadsdeel Oost, is een half jaar geleden een grote operatie opgezet waarin vele partijen samenwerken om de Javastraat op te schonen.

Politie en stadsdeel hielden met de Belastingdienst, de Dienst Werk en Inkomen, de Voedsel en Warenautoriteit en de Inspectie Sociale Zaken en Werkgelegenheid de laatste weken gezamenlijke controles, waarbij deze krant aanwezig was.

Controleurs
Alle elf zaken waar groenten en fruit (en soms vlees) het voornaamste deel van het assortiment uitmaken, werden door controleurs uit alle geledingen bezocht. Ten gunste van de bonafide ondernemers onder hen.

Terwijl ambtenaren met klemborden de uitbater bevragen en papieren inzien, loopt een inspecteur met een zaklamp met een medewerker een kelder in, waar muizen huizen, en keurt een collega forse stapels kratten met groenten af.

Hij wijst op een opstelling die het ongedierte te makkelijk maakt over de kratten groente te lopen. In een van de kleinere winkels trekken liefst zes bewakingscamera's de aandacht - plus de met rotzooi dicht gezette achterdeur, die uitkomt op een met afval volgestorte brandgang.

Op de eerste controledag, 30 maart, heeft de politie buren een winkel zien openen, die nog anderhalf uur zonder uitbater of medewerker blijft als de controleurs binnen zijn. Vreemd.

Weggooien
Sommige zaken blijken héél veel groente en fruit weg te gooien. Soms gewoon in de ondergrondse containers die voor bewoners zijn bedoeld, en die uiteindelijk zó vol zitten dat de grijparmen aan de vuilniswagens ze nauwelijks nog omhoog krijgen.

Uitbaters van andere zaken zeggen veel groenten aan armen te schenken, maar kunnen dat niet bewijzen. Is een winkel die zoveel afval stort wel een gezonde, normale onderneming, of is het bijvoorbeeld een witwasvehikel?

De rechercheur: "Soms zien we op papier een hoge omzet, maar een lage werkelijke verkoop. Dan denken wij: waar komt dat geld vandaan dat hier kennelijk wordt witgewassen?" Aanleiding voor nader onderzoek.

Rood kruis

"Nu de Javastraat sinds eind vorig jaar formeel een project is van alle partijen die zijn aangesloten bij het regionaal informatie- en expertise centrum, kunnen we informatie van alle diensten koppelen om criminele structuren en subculturen te ontmantelen," zegt de rechercheur.

"Het varieert van een oogje dichtknijpen tot actief zijn in de zware criminaliteit. Als een ondernemer bij één dienst een rood kruis scoort, blijkt dat meestal ook bij andere diensten zo te zijn." Stadsdeel Oost, stadhuis, politie en justitie werken samen aan een opschoonplan.

"Als je alle informatie van alle overheidspartijen op tafel gooit, maak je een complete analyse. Je prikt door de tegenstrijdige verhalen heen die de ondernemers aan de verschillende partijen hebben verteld," zegt Makbouli. "Mijn boerenverstand zegt dat elf groentezaken of belwinkels wel heel erg veel is, maar ik word niet door enige kennis van de branche gehinderd. Daarom steken we gezamenlijk de thermometer in de straat en combineren we onze expertise."

Aanhoudingen
De twee controledagen leveren zes aanhoudingen op. Vijf vreemdelingen zijn zonder papieren aan het werk, één werknemer kan zich niet legitimeren. In verscheidene winkels lijken uitkeringstrekkers aan het werk, één winkelier blijkt zijn personeel contant uit te betalen - wat niet mag. De Voedsel- en Warenautoriteit ziet in een trits overtredingen aanleiding erug te komen om te zien of misstanden zijn rechtgezet.

De diensten doen onderzoek naar afvalcontracten, of het ontbreken daarvan, en arbeidsverhoudingen. Eerdere gedwongen sluitingen leerden dat betrokkenen snel weer iets nieuws beginnen in de buurt. Dus volstaat dichttimmeren niet.

Makbouli: "Die gasten zijn veel sneller en slimmer dan wij. Als onze aandacht naar de koffiehuizen uitgaat, beginnen ze gewoon iets anders. Onze aanpak houdt dan ook niet op bij de sluiting. Hoe komen we uiteindelijk tot een economisch aantrekkelijke Javastraat? Dat is een zaak van lange adem."

Bonafide

Een medewerker van de afdeling Economie van het stadsdeel is de spil in het project. Makbouli: "Die gaat na een sluiting naar de veelal particuliere pandeigenaar. 'Zou het niet eens aardig zijn aan een bonafide ondernemer te verhuren?' Dan ziet je pand er knap uit en komt de huur altijd binnen. Die ambtenaar heeft kaartjes in haar achterzak van ondernemers die dolgraag iets nieuws willen beginnen in de straat. In een dichtgetimmerd café komt nu een vegetarisch restaurant."

Voor een ander dichtgetimmerd pand is een notenbar in de race. De Javastraat moet niet geheel veryuppen. Alle bewoners van de Indische Buurt moeten hun boodschappen hier willen blijven doen.

De rechercheur: "We willen wél graag dat vraag en aanbod meer in evenwicht komen." Makbouli is hoopvol: "Ik heb het gevoel dat we het kantelpunt voorbij zijn."

(Donderdag in Het Parool: De straat heeft ook leuke kanten)

Door: PAUL VUGTS/ Het Parool Foto: Mats van Soolingen